Kiber Təhlükəsizlik: Nədir, Niyə Əhəmiyyətlidir və Necə Öyrənməyə Başlamaq Olar?

Kiber təhlükəsizlik müasir dünyada hər bir fərd və təşkilat üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bir sahədir. İnternetin sürətlə yayılması və Digital texnologiyaların həyatımızın hər sahəsində yer alması ilə birlikdə, məlumatlarımızı qorumaq üçün kiber təhlükəsizliyin əhəmiyyəti də getdikcə artır. Bu blogda, kiber təhlükəsizlik nədir, niyə bu qədər önəmlidir, bu sahədə necə təhsil almağa başlamaq olar və kiber təhlükəsizliyin əsas növləri barədə geniş məlumat verəcəyik.

Kiber Təhlükəsizlik Nədir?

Kiber təhlükəsizlik (və ya ingilis dilində cybersecurity) Digital sistemləri, şəbəkələri, proqramları və məlumatları kiber hücumlardan, zərərli proqramlardan və digər təhlükələrdən qorumaq üçün tətbiq olunan texnologiyalar, proseslər və təlimatların məcmusudur. Bu sahə çox genişdir və özündə müxtəlif alt sahələri əhatə edir, məsələn, şəbəkə təhlükəsizliyi, məlumat təhlükəsizliyi, tətbiq təhlükəsizliyi və s.

Kiber təhlükəsizlik yalnız texnoloji vasitələrlə məhdudlaşmır. Bu sahə həmçinin insanların və təşkilatların məlumat təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hansı qaydalara əməl etməli olduğunu da müəyyən edir. Kiber təhlükəsizlik yalnız texnoloji təhlükələrin qarşısını almaqla deyil, həm də hücum zamanı necə reaksiya vermək, zərər görmüş sistemləri necə bərpa etmək və gələcək hücumların qarşısını almaq məsələləri ilə də məşğul olur.

Kiber Təhlükəsizlik Niyə Əhəmiyyətlidir?

İnternet üzərindən həyata keçirilən fəaliyyətlər və Digital məlumatların miqdarı son on ildə dramatik şəkildə artmışdır. Bu artım, fərdlərdən tutmuş böyük korporasiyalara qədər hər kəsi potensial kiber hücumlara məruz qoyur. Kiber təhlükəsizlik olmadan, şəxsi məlumatlar, maliyyə məlumatları, dövlət və ya korporativ sirlərin oğurlanması və ya məhv edilməsi kimi ciddi təhlükələrlə üzləşə bilərik.

Kiber təhlükəsizlik vacibdir, çünki:

• Məlumatların qorunması: Şəxsi və məxfi məlumatlar kiber hücumlar nəticəsində oğurlana bilər. Bu, maliyyə itkilərinə, nüfuzun zədələnməsinə və hüquqi nəticələrə səbəb ola bilər.
• Müəssisə təhlükəsizliyi: Təşkilatlar öz məlumatlarını və sistemlərini qorumaq üçün kiber təhlükəsizlik tədbirlərinə ehtiyac duyurlar. Məlumatların pozulması və ya şəbəkə hücumu bir müəssisənin fəaliyyətini tamamilə dayandıra bilər.
• Şəxsi təhlükəsizlik: Şəxsi hesabların hack olunması, sosial şəbəkələrdəki məlumatların oğurlanması və ya bank məlumatlarının ələ keçirilməsi fərdlərin təhlükəsizliyini təhlükə altına qoya bilər.
• Dövlət təhlükəsizliyi: Kiber müharibə və dövlətlərin məlumat sistemlərinə edilən hücumlar milli təhlükəsizlik üçün böyük bir təhlükə yaradır.

Bütün bunlar göstərir ki, kiber təhlükəsizlik yalnız texnoloji bir ehtiyac deyil, həm də sosial və iqtisadi sabitlik üçün vacib bir şərtdir.

Kiber Təhlükəsizlik Öyrənməyə Haradan Başlamaq Olar?

Kiber təhlükəsizlik öyrənmək istəyənlər təhsil almağa başlamaq üçün bəzi əsas biliklərə sahib olmalıdır. İlk növbədə kompüter elmləri, şəbəkə strukturları və əməliyyat sistemləri haqqında təməl biliklərə malik olmaq vacibdir.

Kiber təhlükəsizliyi öyrənməyə başlamaq üçün bəzi addımlar:

1. Əsas texnologiyaları öyrənin: Kiber təhlükəsizlik sahəsində fəaliyyət göstərmək üçün kompüter şəbəkələri, əməliyyat sistemləri (xüsusilə Linux), proqramlaşdırma dilləri (Python, C və ya Java) haqqında təməl biliklərə sahib olmaq vacibdir.
2. Onlayn kurslara qatılın: Coursera, Udemy, edX kimi platformalarda kiber təhlükəsizlik üzrə çox sayda kurs mövcuddur. Bu kurslarda ilkin baza bilikləri əldə edə bilərsiniz.
3. Sertifikat proqramlarına qatılın: Kiber təhlükəsizlik sahəsində tanınmış sertifikatlar əldə etmək çox önəmlidir. Certified Ethical Hacker (CEH), Certified Information Systems Security Professional (CISSP) və CompTIA Security+ kimi sertifikatlar karyeranızda irəliləyiş üçün əhəmiyyətlidir.
4. Praktik təcrübə əldə edin: Kiber təhlükəsizlik praktiki təcrübə tələb edən bir sahədir. Virtual lab-lar və Capture The Flag (CTF) yarışmaları, praktiki bacarıqlarınızı inkişaf etdirmək üçün əla vasitələrdir.
5. Mütəmadi olaraq yenilikləri izləyin: Kiber təhlükəsizlik daim dəyişən və yenilənən bir sahədir. Bu sahədə müvəffəqiyyətli olmaq üçün daim yenilikləri izləmək və təcrübənizi təkmilləşdirmək vacibdir.

Kiber Təhlükəsizlik Növləri

Kiber təhlükəsizlik çox geniş bir sahədir və müxtəlif istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir. Aşağıda kiber təhlükəsizliyin əsas növlərini və onların hansı məqsədlər üçün istifadə edildiyini izah edəcəyik:

1. Şəbəkə Təhlükəsizliyi: Şəbəkə təhlükəsizliyi şəbəkələrin və onların komponentlərinin (məsələn, serverlər, routerlər, firewall-lar) kiber hücumlardan qorunması üçün tətbiq olunan tədbirləri əhatə edir. Bu növ təhlükəsizlik şəbəkə trafikinə nəzarət etmək, zərərli trafikin qarşısını almaq və şəbəkəyə daxil olan təhlükəsizlik hücumlarını aşkar etmək üçün istifadə olunur.
2. Məlumat Təhlükəsizliyi: Məlumat təhlükəsizliyi Digital məlumatların məxfiliyini, bütövlüyünü və mövcudluğunu təmin etmək üçün tədbirləri əhatə edir. Bu, məlumatların oğurlanmasının, dəyişdirilməsinin və ya məhv edilməsinin qarşısını almaq üçün tətbiq olunan metodları əhatə edir. Şifrələmə, verilənlərin nüsxələnməsi, və məlumatların qorunması siyasətləri bu sahənin əsas hissələridir.
3. Tətbiq Təhlükəsizliyi: Tətbiq təhlükəsizliyi proqram təminatının inkişafı və işə salınması zamanı təhlükəsizlik tədbirlərinin tətbiq edilməsini əhatə edir. Bu, proqramların zərərli hücumlara qarşı qorunması üçün vacibdir. OWASP standartlarına uyğun olaraq tətbiq olunan təhlükəsizlik testləri, input validation, və secure coding tətbiq təhlükəsizliyinin əsas komponentləridir.
4. Bulud Təhlükəsizliyi: Bulud təhlükəsizliyi bulud mühitində saxlanılan məlumatların və sistemlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədbirləri əhatə edir. Bulud xidmətləri istifadə edən təşkilatlar məlumatlarını qorumaq üçün xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq etməlidirlər. Bulud təhlükəsizliyi həm də bulud mühitində işləyən tətbiqlərin və servislərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün də vacibdir.
5. Endpoint Təhlükəsizliyi: Endpoint təhlükəsizliyi fərdi cihazların (kompüterlər, smartfonlar, tabletlər) və onların şəbəkələrə qoşulmasının təhlükəsizliyini təmin edir. Bu təhlükəsizlik növü, istifadəçilərin cihazlarına quraşdırılmış antivirus proqramları, firewall-lar və digər təhlükəsizlik tədbirləri vasitəsilə təmin edilir.
6. Sosial Mühəndislik Təhlükəsizliyi:Sosial mühəndislik hücumları, fərdlərin aldadılması yolu ilə məxfi məlumatların əldə edilməsinə yönəlmiş bir texnikadır. Kiber təhlükəsizlik tədbirləri yalnız texnoloji həllərdən ibarət deyil, həm də insanların məlumatlılığını artırmağa yönəlmiş tədbirləri də əhatə edir. Sosial mühəndislik hücumlarına qarşı mübarizədə fərdlərin və təşkilatların təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməsi və şübhəli davranışlara qarşı diqqətli olması vacibdir. Bu səbəbdən, kiber təhlükəsizlik sahəsində effektiv olmaq üçün həm texnoloji biliklərə, həm də təhlükəsizlik mədəniyyətinə sahib olmaq lazımdır.