10-11 dəq. oxuma vaxtı
Bugünkü digital dünyada kiber təhlükəsizlik artıq sadəcə İT mütəxəssislərinin deyil, hər bir fərdin gündəlik həyatında vacib mövzuya çevrilib. İnformasiya sızmaları, kiberhücumlar və zərərli proqram təminatları yalnız şirkətləri deyil, fərdi istifadəçiləri də ciddi risklərlə üzləşdirir. Bu səbəbdən də kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi peşəsinə olan tələbat getdikcə artır. Bəs bu sahədə uğurlu karyera qurmaq istəyənlər hansı bacarıqlara sahib olmalıdır.
Kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi kimdir?
Kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi kompüter sistemlərini, şəbəkələri və məlumatları icazəsiz girişdən, müdaxilələrdən, oğurluqdan və ya zədələnmədən qorumaq üçün çalışan peşəkardır. Onlar kiberhücumların qarşısını almaq, təhlükəsizlik pozuntularını aşkarlamaq və insidentlərə operativ cavab verməklə məşğul olurlar.
Kiber təhlükəsizlik mütəxəssisin rolu təşkilatın böyük və ya kiçikliyindən asılı olaraq dəyişə bilər.
Ən çox rast gəlinənlər isə:
• Kiber təhlükəsizlik Mütəxəssisi və ya Mühəndisi
• İnformasiya Təhlükəsizliyi Mütəxəssisi
• Təhlükəsizlik Əməliyyatları Mərkəzi (SOC) Analitiki
• Penetration Tester
• Incident Responder
• Şəbəkə Təhlükəsizliyi Mütəxəssisi və ya Mühəndisi
Texniki biliklər və proqramlaşdırma
Bir kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi üçün proqramlaşdırma bilikləri əsas bacarıqlardan hesab olunur. Python, C++, Java və JavaScript kimi dilləri bilmək, sistemlərin necə işlədiyini başa düşməyə və zəif nöqtələri müəyyən etməyə dəstək olur. Həmçinin, kiber təhlükəsizlik testləri etmək, zərərli kodları analiz etmək və avtomatlaşdırılmış skriptlər yazmaq üçün proqramlaşdırma vacibdir.
Şəbəkə və sistemlərin dərindən anlaşılması
Şəbəkə protokolları (TCP/IP, HTTP, DNS və s.) və əməliyyat sistemləri (Windows, Linux, macOS) haqqında bilik kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi üçün vacibdir. Çünki bir hücum çox vaxt şəbəkədə olan qopuqluqdan və ya düzgün konfiqurasiya olunmamış sistemlərdən istifadə edir. Bu sahədə bilik, həm hücumları təhlil etmək, həm də müdafiə mexanizmləri qurmaq üçün əsasdır.
Analitik düşüncə və problem həll etmə bacarığı
Kiber təhlükəsizlik sahəsində işləyən mütəxəssislər hər gün müxtəlif hücum ssenariləri və təhlükələrlə qarşılaşır. Analitik düşüncə onlara problemi düzgün qiymətləndirməyə, mənbəni tapmağa və ən optimal həll yollarını təklif etməyə imkan verir. Güclü problem həll etmə bacarığı olmadan effektiv müdafiə sistemi qurmaq mümkün deyil.
Sertifikatlar
Bu sahə üzrə tanınmış sertifikatlar karyerada mühüm üstünlük qazandırır. İşəgötürənlərin hansı sertifikatları tələb etdiyini və ya hansı sertifikatların namizədləri daha rəqabətədavamlı etdiyini öncədən nəzərə almaq faydalıdır.
Kiber təhlükəsizlik sahəsində mövcud olan bir sıra tanınmış sertifikat nümunələri:
- CompTIA Security+ – Kiber təhlükəsizlik mütəxəssisləri arasında ən əsas sertifikatlardan hesab olunur. Risklərin idarə edilməsi və təhdidlərin qiymətləndirilməsi mövzularını əhatə edir.
- CompTIA Network+ – Şəbəkə infrastrukturuna və əməliyyatlarına fokuslanır. Adından da göründüyü kimi, əsasən şəbəkə əsaslı biliklər verən baza sertifikatıdır.
- SANS/GIAC Sertifikatı – Bulud təhlükəsizliyi, kibermüdafiə, hücum əməliyyatları, rəqəmsal kriminalistika və insidentlərə cavab, sənaye idarəetmə sistemləri və təhlükəsizlik menecmenti mövzularını əhatə edir.
- CISSP (Certified Information Systems Security Professional) – Ən azı 5 illik iş təcrübəsi olan kiber təhlükəsizlik mütəxəssisləri üçün nəzərdə tutulan peşəkar səviyyəli sertifikatdır. Arxitektura, mühəndislik və idarəetmə kimi mövzuları əhatə edir.
- CISM (Certified Information Security Manager) – ISACA tərəfindən təqdim olunur və daha çox idarəetmə yönümlü şəxslərə xitab edir. Təhlükəsizlik proqram təminatı inkişafında liderlik roluna can atanlar üçün faydalı hesab olunur.
- CEH (Certified Ethical Hacker) – EC-Council tərəfindən təqdim olunan beynəlxalq tanınmış sertifikatdır. Əsasən etik hakerlik metodları, hücum texnikaları və müdafiə yanaşmaları öyrədilir. Geniş spektrli etik hücum meyilli bilik təqdim edir.
- OSCP (Offensive Security Certified Professional) – Offensive Security (OffSec) tərəfindən təqdim olunur və praktiki yönümlü sertifikatdır. Burada real laboratoriya mühitində sistemlərin sındırılması və hesabat hazırlanması tələb olunur. Praktiki bacarığı yüksək səviyyədə sübut etmək üçün tanınır.
- INE (eLearnSecurity – məsələn, eJPT, eCPPT) – Təlim platforması və sertifikat proqramları təqdim edir. Daha çox praktiki lab əsaslı yanaşma ilə öyrədilir və müxtəlif səviyyələrdə (başlanğıcdan peşəkara) sertifikatlar mövcuddur. Əlçatan və praktiki yönümlü təlimləri ilə seçilir.
- BTL (BeyondTrust Labs və ya “Breaking into the Labs” tipli sertifikat proqramları nəzərdə tutulur) – əsasən praktiki lab mühitlərində hücum və müdafiə bacarıqlarını inkişaf etdirməyə yönəlmiş sertifikatlandırmadır. Ənənəvi nəzəri imtahanlardan daha çox real ssenarilərlə işləməyi önə çıxarır.
Risklərin qiymətləndirilməsi və idarə olunması
Şirkətlər üçün ən böyük problemlərdən biri məlumat sızmasıdır. Buna görə də kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi risklərin qiymətləndirilməsi və idarə olunması sahəsində bacarıqlı olmalıdır. Onlar potensial zəiflikləri müəyyən edir, risklərin prioritetləşdirilməsini aparır və idarə heyətinə aydın hesabat təqdim edirlər.
Kiber təhlükəsizlik mütəxəssisləri üçün perspektiv
2033-cü ilə qədər kiber təhlükəsizlik sahəsində məşğulluğun 33% artacağı proqnozlaşdırılır. Bu, orta göstəricidən xeyli yüksəkdir.
Bu artımın səbəbləri:
• Texnologiyadan asılılığın artması
• Hücumların mürəkkəbləşməsi
• Qlobal kadr çatışmazlığıdır
Kriptoqrafiya və məlumatların qorunması
Məlumatların şifrələnməsi, sertifikat idarəetməsi və rəqəmsal imzalar kiber təhlükəsizlik sahəsinin ayrılmaz hissəsidir. Güclü kriptoqrafik biliklərə sahib olmaq, həm fərdi məlumatların, həm də korporativ dataların qorunmasında vacib rol oynayır.
Komanda işi və ünsiyyət bacarığı
Kiber təhlükəsizlik yalnız texniki bacarıqlardan ibarət deyil. Mütəxəssis, İT komandası, menecerlər və hətta qeyri-texniki əməkdaşlarla ünsiyyət qura bilməlidir. Çünki texniki məlumatların sadə dildə izah edilməsi idarə heyətinə düzgün qərarlar qəbul etməyə kömək edir.
Hüquqi və etik biliklər
Kiber hücumlarla mübarizə aparmaq yalnız texniki deyil, həm də hüquqi məsələdir. Mütəxəssislər məlumatların qorunması qanunvericiliyini, beynəlxalq standartları və etik qaydaları bilməlidirlər. Çünki hər bir kiber təhlükəsizlik fəaliyyəti hüquqi çərçivəyə uyğun aparılmalıdır.
Real layihə təcrübəsi
Nəzəri biliklər vacib olsa da, real layihələr üzərində işləmək kiber təhlükəsizlik mütəxəssisinin bacarıqlarını formalaşdırır. Hackathon, CTF yarışları, praktik laboratoriyalar və simulyasiya edilmiş hücum ssenariləri bu təcrübəni ilkin mərhələdə qazanmağın ən yaxşı yollarıdır.
Göründüyü kimi, kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi olmaq üçün həm texniki, həm analitik, həm də sosial bacarıqlar lazımdır. Proqramlaşdırma bilikləri, şəbəkə və sistemlərin dərin anlaşılması, etik hacking, kriptoqrafiya və risklərin idarə olunması bu peşənin əsasını təşkil edir. Bununla yanaşı, ünsiyyət bacarıqları və davamlı öyrənmə vərdişi mütəxəssisi daha da gücləndirir.
Əgər sən də bu sahədə gələcəyini görürsənsə, bu bacarıqları inkişaf etdirməyə başlayaraq qlobal miqyasda tələbatı yüksək olan kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi ola bilərsən.
9-10 dəq. oxuma vaxtı
